De Zuid-Afrikaanse regering ging eind maart over tot een van de meest rigide lockdowns wereldwijd. Vrijwel de gehele economie ging op slot, de scholen gingen dicht, je mocht alleen naar buiten om boodschappen te doen of voor medische hulp en er werd een avondklok ingesteld. De boodschappen die je kon doen beperkten zich tot “essentials” en dat werd bepaald door de regering. Nou ja, was het de regering? Er kwam stilzwijgend een Corona-Counsel aan de macht, bestaand uit een deel van de reguliere regering, met president Ramaphosa als een soort buikspreekpop.
Er lopen nu rechtszaken tegen het Counsel om boven tafel te krijgen of ze überhaupt de beslissingen mochten/mogen nemen die ze er, al dan niet in stilte, doorheen jassen. En die het land op de rand van de afgrond hebben gebracht. Alles wankelt momenteel: de economie, de gezondheidszorg, het onderwijs, er is werkelijk niet één ding te noemen dat goed loopt. Nou ja, behalve dan de corruptie en de salarissen van het overheidspersoneel.
Covid19 legt wantoestanden Zuid-Afrika bloot
Natuurlijk waren er de afgelopen maanden protesten omdat vrijwel iedereen snapt dat er hier met de kraan open gedweild wordt. De gevolgen van de lockdown treffen het land net zo hard, zo niet harder, als covid19 zelf. Bedrijven vallen bij bosjes om, de toegezegde overheidssteun is een druppel op de gloeiende plaat. En zoals hier vrijwel altijd het geval is: het geld en de goederen komen niet terecht bij de mensen voor wie het bedoeld was. Maar de regering staat met de rug tegen de muur.
Covid19 maakt pijnlijk duidelijk wat er in Zuid-Afrika niet goed gaat, niet goed geregeld is. Wat de oorspronkelijk goede infrastructuur de das om heeft gedaan zijn de exorbitante overheidsuitgaven, de corruptie en het onvermogen van de mensen die aan het roer stonden (en staan). In de laatste 13 jaar is het budget voor de ambtenarensalarissen ongeveer verdriedubbeld, terwijl het totaal aantal ambtenaren maar met 10% gegroeid is. Ze slokken nu meer dan 34% van het totale overheidsbudget op. 20% van ALLE salarissen die in Zuid-Afrika worden betaald (landbouwsector uitgezonderd) gaat naar de ambtenaren. De minister van Financiën geeft grif toe dat er iets moet gebeuren. Hij weet alleen niet wat.
Graaicultuur ANC
Sinds het ANC aan de macht is gekomen is er een graaicultuur ontstaan die met geen pen te beschrijven is. Vriendjespolitiek, corruptie, het is aan de orde van de dag en al jaren aan de gang. Grote staatsbedrijven zouden allang failliet zijn gegaan als er niet steeds geld in werd gepompt door diezelfde overheid. Ook bij die bedrijven is mismanagement en corruptie meer regel dan uitzondering.
Ik verblijf in de Eastern Cape-provincie, ongeveer vier keer zo groot als Nederland met bijna 7,5 miljoen inwoners. Het is één van de armste provincies van Zuid-Afrika en heeft de twijfelachtige eer om tot de slechtst bestuurde provincies van het land te behoren. Van de 31 municipalities (zeg maar gemeentes) zijn er 14 failliet verklaard waardoor hun inwoners verstoken blijven van allerlei services. Denk dan niet aan het vernieuwen van je paspoort of rijbewijs, maar aan meer essentiële zaken. Geen stroom, geen afvalinzameling, dat soort zaken. En uiteraard was het al lang voordat het faillissement werd uitgesproken kommer en kwel. De infrastructuur werd niet onderhouden waardoor alles is gaan verloederen.
Afrikaners versus Africans
Vanmorgen las ik een artikel van Moeletsi Mbeki, hij is ondernemer en maakt onderdeel uit van een onafhankelijke “denktank” van de Wits Universiteit in Johannesburg. Hij vergelijkt de “elite” die tijdens het Apartheidsregime (Afrikaners) aan de macht was met de “elite” die nu aan de macht is (Africans). En hij maakt korte metten met de huidige regering.
Mbeki stelt dat de Afrikaners als “property owners” (landbezitters/boeren) vanuit de exploitatie- invalshoek het land regeerden. Er moest een goede infrastructuur zijn (voor transport, post, telefoon, stroom) want anders konden ze hun bedrijf niet goed uitoefenen. Er werd dus effectief en efficiënt gewerkt en gaandeweg bloeiden er meer sectoren op. Het draaide om het ontwikkelen, onderhouden en verder uitbouwen van “bezit”; zeg maar een “ondernemers”-regering. De (grote) boerenbedrijven vormden lange tijd de ruggengraat van de Zuid-Afrikaanse economie.
De ANC-mensen, die in 1994 de macht overnamen, waren uit heel ander hout gesneden. Het was een bonte verzameling van intellectuelen, mensen die werkzaam waren in de civiele sector, traditionele leiders en kleine “shopkeepers”. Maar wat ze ook waren: geen boeren en hun interesses en belangen lagen dan ook op een ander vlak. Ze richtten zich met name op de behoefte van hun kiezers om te kunnen “consumeren”.
Black Economic Empowerment
Er werden veel goedkope goederen geïmporteerd, met name uit China, zodat het ook voor mensen die weinig verdienden mogelijk werd spullen aan te schaffen. Die import ging natuurlijk ten koste van binnenlandse bedrijven; zij konden niet op tegen de Chinese lonen, met name ook vanwege de enorme invloed van de Zuid-Afrikaanse vakbonden die juist voor een hoog uurloon pleitten. Het aantal beschikbare banen nam niet of nauwelijks meer toe terwijl er juist banen moesten komen voor de ANC-kiezers.
Daarom werden er banen gecreëerd. Dat gebeurde met name in de (semi)overheid en in de staatsbedrijven; mensen die daar al werkten, met name Afrikaners, werden vervangen in het kader van het Black Economic Empowerment Program. Of ze de juiste opleiding, ervaring of instelling hadden deed er minder toe en volgens Mbeki ontstond er zo een andere cultuur. Het was niet belangrijk of je effectief, of efficiënt was. Het geld kwam toch wel binnen (via de belastingbetalers, meestal Afrikaners) dus heel bezwaard voelde men zich daar niet over.
Geen geld voor infrastructuur
Maar toch, het werkloosheidspercentage bleef en blijft schrikbarend hoog, waardoor de regering zich suf betaalt aan uitkeringen. Er is daarom te weinig geld beschikbaar voor zaken als sociale woningbouw, onderwijs en gezondheidszorg. Dus de regering moet geld lenen en dat is duur, zeker gezien de slechte “ratings” die Zuid-Afrika heeft gekregen van kredietbeoordelaars zoals Moody’s en Standard en Poor.
Mbeki ’s conclusie is dat er een fundamentele verandering moet komen in de regering van Zuid-Afrika. Maar zolang meer dan 60% van de bevolking voor het ANC kiest lijkt dat vrijwel onmogelijk. Waarom de bevolking voor het ANC blijft kiezen terwijl deze regering allerlei beloften aan hen niet na kan (of wil) komen is mij persoonlijk een raadsel. Wat hier wordt aangevoerd is dat binnen de “tribes” (stammen) altijd hoog werd opgekeken naar de meest machtige persoon, ook al had hij die macht op onsympathieke, of wrede wijze verkregen. Dat wekte eerder bewondering op dan afschuw en een poging om hem af te zetten. Je weet immers nooit wat ervoor in de plaats komt.
Ik ben correspondent en schrijf onder andere over mijn leven dat zich deels afspeelt in Zuid-Afrika. Maar … ik kan ook voor jou schrijven? Keertje sparren? Neem contact met me op.
Lees het artikel van Mbeki.