Wie Best bevrijdden in 1944? De Amerikanen, dat antwoord zul je vaak horen. Maar er was ook een grote rol weggelegd voor de Schotten van de 15de Schotse en de 51ste Highland Divisie. Hun aandeel in de strijd is relatief onbekend. Maar daar komt verandering in, door het plaatsen van plaquettes met namen van gesneuvelden.
Ad van de Wiel, van Schots Monument Best, licht die onbekendheid toe. ,,De Amerikanen en de Britten, waaronder dus de Schotten, spraken allemaal Engels en de inwoners van Best in die tijd nauwelijks. Voor hen klonk het dus allemaal hetzelfde en zo zag het er ook uit, want op de verschillen in de uniformen werd niet of nauwelijks gelet. Daarbij komt dat het verhaal van Joe Mann op een gegeven moment nadrukkelijk naar buiten kwam en geanalyseerd werd, en dat legde ook alweer de nadruk op de Amerikaanse inzet.”
De Duitsers wisten wat er ging komen
,,Maar de Schotten hebben echt een zware strijd geleverd hier. Eigenlijk was het hun opdracht om een corridor vrij te maken, een doorgang voor de bevoorrading en de soldaten richting Arnhem. Maar het liep allemaal net even anders dan gedacht.”
Dat de Duitsers op de hoogte waren van de plannen van de geallieerden blijkt uit recent archiefonderzoek. ,,Ze organiseerden een ontruiming. De bevolking van Best kreeg te horen dat ze op 17 september moesten zorgen dat ze weg waren, want dan zou het erom gaan spannen. Dus de Bestenaren vertrokken, want de Yankees zouden komen.” Tussen 17 en 27 september werd er zwaar gevochten en sneuvelden er veel soldaten.
Na de plaatsing van het Lancastermonument in Best in 2020 begonnen mede-initiatiefnemers daarvan na te denken over de rol van de Schotten. ,,Uit eerbetoon wilden wij hun namen gaan toevoegen aan het Schots Monument in Best. Harry Smits en ik legden de hand op lijsten met namen van gesneuvelden. We dachten aan zo’n 120 mensen; uit die lijst kwamen er echter meer dan tweehonderd naar boven.”
Vijf plaquettes in halve cirkel
Dat was volgens hen aan de hoge kant en daarom lieten zij Edwin Popken, militair historicus, een check doen. Dat resulteerde in, vooralsnog, een lijst van 170 namen. ,,Maar liefst 82 van die soldaten zijn jongens onder de 25 jaar”, verzucht Van de Wiel.
Volgend jaar vieren we op allerlei manieren dat Best 80 jaar geleden bevrijd werd. Eén daarvan is dus het plaatsen van vijf plaquettes in de vorm van een halve cirkel, achter het Schots Monument. ,,Ontwerpster Antoinette Briët en de Bestse architect Toine van Baalen hebben dit bedacht. Er komen vier plaquettes met namen van Schotse gesneuvelden en één met de divisie-emblemen, een tekst en QR-code te liggen.”
Onthulling 24 oktober 2024
Voor dit project werd stichting Schots Monument Best opgericht, een samenwerking tussen Comité Herdenkingen Best en Erfgoedvereniging Dye van Best. ,,Op 24 oktober beginnen we met de fondsenwerving, maar we hebben ook al een garantie ontvangen van de gemeente om de uitbreiding van het Schots monument te ondersteunen. De bedoeling is om het te onthullen op 24 oktober 2024.” Meer informatie is te vinden op schotsmonumentbest.nl
Leerlingen van het voortgezet onderwijs in Best zijn inmiddels begonnen met een speciale opdracht: de gesneuvelden een ‘gezicht’ geven door middel van foto’s en misschien zelfs contact met familieleden.
Je kunt dit artikel ook in de krant lezen.
Zoek je een goede interviewer? Of iemand die jouw gedachten perfect verwoordt? Neem contact met me op.