In 1949 vertrokken ‘ooievaarsschepen’ vanuit Indonesië naar Nederland. Aan boord daarvan zaten vooral militairen van het Koninklijk Nederlandsch Indisch Leger (KNIL) en hun gezinnen. Nadat Nederland de Indonesische onafhankelijkheid had erkend, was er voor hen geen plek meer in de voormalige kolonie. Bij aankomst in Nederland bleek het aantal passagiers te zijn gegroeid. De reden? Onderweg waren tientallen baby’s geboren. Joost Wilgenhof raakte geïntrigeerd door het verhaal.
Joost is journalist en werkt vrijwel altijd voor de radio. Hij maakt documentaires en podcasts. De geschiedenis, en dan met name de menselijke kant daarvan, heeft zijn speciale interesse. Vanaf 5 oktober start bij NTR zijn nieuwe podcast: De Ranchi Baby’s: een koloniale erfenis. Daarin duikt hij in de geschiedenis van de 37 baby’s die op Stoomschip ‘Ranchi’ zijn geboren tijdens de overtocht van Jakarta naar Amsterdam.
Hoe kwam je eigenlijk op dit onderwerp, Joost?
“Mijn nicht Anet is directeur van het kleinste museum van Amsterdam: Museum Perron Oost. Ik doe af en toe een klus voor dat museumpje. Perron Oost en grote buurman, het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) werkten samen aan een project over migratieverhalen en in de archieven van het IISG vonden we een foto van de aankomst van de Ranchi. 34 moeders schonken tijdens de reis van Jakarta naar Amsterdam het leven aan 37 baby’s, was het onderschrift. En dat in 1950. Ik dacht meteen, wat is het verhaal achter deze foto en vroeg Anet of ik er een expositie aan mocht wijden. En dat mocht. Het was mijn eerste expositie en dat project begon in het najaar van 2019.
Boot met kraamkamer
Ik ging research doen, vond een blog van iemand die zich er al in had verdiept. In het Nationaal Archief was ook van alles te vinden. Tsja, de ‘Ranchi’ was een militair schip, en militairen registreren bijna alles, dus dat kwam goed uit. Ik ontdekte dat KNIL-kwartiermeester kolonel Warmenhoven verantwoordelijk was voor deze enorme operatie. Want dat was het dus echt! Hij had zich zeer goed voorbereid en beschikte over heel veel informatie over de passagiers. Denk bijvoorbeeld aan de samenstelling van de gezinnen, wie er zwanger was en wanneer ze waren uitgerekend. De ‘Ranchi’ werd voorzien van een kraamkamer en er waren verloskundigen aan boord. Maar liefst 37 baby’s werden tijdens de reis geboren. Een aantal ouders vernoemde hun kind zelfs naar het schip, bijvoorbeeld Ranchia of Ranchita.”
Joost beschikte over een passagierslijst waar de voor- en achternamen van de ouders op stonden. Die vormde de basis van zijn zoektocht. Gelukkig plaatsen genealogen, mensen die stambomen van hun familie uitpluizen, veel op internet. Maar hij kreeg ook hulp van een gemeenteambtenaar van de gemeente Beemster bijvoorbeeld. “Ik vroeg naar een naam en hij vertelde me dat hij die informatie uiteraard niet mocht verstrekken, vanwege de privacyregels. Maar als ik hem nou een briefje zou sturen met het verzoek zou hij kijken wat hij voor me kon doen. En verdomd, ineens ging bij mij de telefoon en had ik die persoon naar wie ik op zoek was aan de lijn! Die ambtenaar had mijn brief naar hem doorgestuurd. Geweldig toch!”
Stresssituaties
De 37 baby’s zijn inmiddels 72 jaar oud. Joost ontdekte dat er negen zijn overleden; 15 heeft hij er daadwerkelijk gesproken. Ook sprak hij familieleden van overleden Ranchibaby’s. De verhalen maakten diepe indruk op hem. “Het klinkt misschien romantisch, zo’n boot waar allemaal kinderen op worden geboren. Zo werd het ook beschreven in de kranten van 1950. Maar vergeet niet waar die mensen vandaan kwamen: ze waren halsoverkop vertrokken naar, voor de meesten van hen, een volkomen vreemd land. Dat is al stressvol, zeker als je weet dat je op de weg daarnaartoe ook nog eens moet bevallen.
De gezinnen hadden jarenlang in een oorlogssituatie geleefd. De meeste vaders waren militairen die actief hadden meegevochten in een oorlog tegen Indonesië dat de onafhankelijkheid had uitgeroepen. Een foute oorlog kregen ze later te horen. Eenmaal in Nederland was er geen ruimte voor hun verhalen en ouders raakten hun status kwijt. Een Ranchibaby zei tegen Joost over haar ouders: “Hier waren ze ineens niemand meer, in de kolonie waren ze wat. Hun toekomst was verdwenen en ze konden er niets aan doen.” Dat heeft toch wel een negatieve impact op hen gehad, een aantal van hen misschien zelfs wel getraumatiseerd. Maar hun baby’s konden daar natuurlijk niks aan doen.”
Toch plukten die daar wel de wrange vruchten van. Een aantal van hen werd regelmatig mishandeld thuis, geslagen met de riem zelfs. “De mensen met wie ik sprak vertelden dat. Wat me raakte was dat sommigen van hen dat toch nog goed probeerden te praten. Ik vond het opvallend dat de meesten zo weinig weten over het leven van hun ouders, hun geschiedenis zeg maar. Misschien is dat ook een ‘generatie-ding’. Vroeger werden er gewoon veel minder vragen gesteld door kinderen dan tegenwoordig. De meesten wisten wel verhalen te vertellen over de Jappenkampen, waar hun ouders in hadden gezeten, de vernederingen die ze hadden moeten ondergaan. Over het soldatenleven werd veel minder verteld. En toen kwam op enig moment het besef dat hun vaders als oorlogsmisdadigers werden gezien. Dat ze Indonesiërs hadden behandeld zoals ze zelf in de Jappenkampen hadden ervaren.”
Zelden meer voldoening gehad
Joost organiseerde in augustus 2021 een reünie. “Ik heb zelden meer voldoening van mijn werk gehad. Verreweg de meesten van hen hadden elkaar nog nooit gezien. Ze waren zo blij en dankbaar dat ze nu de gelegenheid hadden elkaar te ontmoeten. Er werden uiteraard veel verhalen verteld, ook over hun moeilijke jeugd. Gelukkig waren er ook die het beter hadden gehad. Ik had mensen met verschillende ervaringen aan dezelfde tafel gezet. Een Ranchibaby, die het thuis had moeten ontgelden, zei tegen haar buurman bij wie het allemaal koek en ei was geweest: “Vertel dat het bij jullie goed was, dat niet alle ouders rotouders waren!” Dat vond ik heel mooi, dat zij hem aanspoorde om dat aan iedereen te vertellen.”
De podcast is vanaf 5 oktober te beluisteren. Daarvoor dien je een podcastapp te installeren via de appstore. Op 9 oktober is er een feestelijke lancering in de Kompaszaal, de voormalige kantine van de Koninklijke Nederlandsche Stoomboot Maatschappij (KNSM) op een paar honderd meter van de plek waar de Ranchi in 1950 aankwam.
Dit artikel schreef ik voor Vijftigplusmagazine. Dank aan Freek Esser voor de foto’s die ik via Joost mocht ontvangen. Ik schrijf voor de krant, voor mezelf en, als je dat wilt, ook voor jou. Al die verhalen die door jouw hoofd dwarrelen … zo opgeschreven dat je jezelf er precies in herkent. Ja! Zo bedoelde je het! Weten hoe dat werkt? Klik hier om contact met me op te nemen. Dan kunnen we het erover hebben.
